February 16, 2011
By Staff Reporter
Le Barra + Donnabh_in
Is d=ca gur de chinni_int a casadh P_draic de Bhaldraithe orm i Litir Meall_in i mbliana. Murach an teagmh_il sin nf bheadh m=r_n eolais agam ar shaol agus ar eachtraf an loingseora ch_ili_il Conor + Brien. Bhronn P_draic c=ip d_ leabhar Loingseoir na Saoirse orm – cur sfos ar an mBrianach agus ar a thuras timpeall an domhain ina luamh, Saoirse (1923-25). Bhf bratach thrfdhathach na h+ireann ar foluain =s cionn na Saoirse agus T ar a chamchuairt dhomhanda. Is eachtra fhforspTisi_il T = pheann duine a bhfuil eolas domhain aige ar ch_rsaf seolteoireachta. Faigh c=ip = Irish Books, 212-274-1923.
Go dtf sin nf raibh ach ffor-bheag_n eolais agam fTin ar an mBrianach. Chualas tr_cht ar an Kelpie, b_d leis, agus conas mar a thug sT ualach arm =n Mhuir Thuaidh go Binn +adair innti i 1914. Duine fT leith a bhf ann ach bhf muintir na h+ireann tarTis T a ligean i ndearmad. I ndeireadh an leabhair deir P_draic; “T_ sT in am aitheantas a thabhairt do laochra mara na tfre seo. T_ a gcuid laochra fTin ag na tfortha Tags_la sa bhfichi_ haois – Thor Heyerdahl ag na hIoruaigh, Eric Tabarly ag na Francaigh, Francis Chichester ag na Sasanaigh. T_ a _it fTin tuillte ag Conor + Brien mar laoch m=r mara na h+ireann agus t_ sT thar am an t-aitheantas cuf a thabhairt d= ar bhealach Tigin.”
Agus P_draic ag scrfobh na bhfocal seo bhf fear i gCorcaigh ag smaoineamh ar Conor agus ar bheirt loingseoir eile = Oile_n ChlTire. Bhf sT ar aon intinn le P_draic i dtaobh laochra mara na h+ireann bheith ar neamhaird. +amon Lankford at_im _ r_.
Luaim-se an chinni_int thuas, mar ait le r_ bhf cuireadh faighte agam sul ar chuas go h+irinn — cuireadh chun bheith i l_thair nuair a nochtfaf leac don Bhrianach agus do bheirt d_ chomp_nach ar Oile_n ChlTire i l_r an Mheithimh. +amon a thug an cuireadh dhom. Ghlachas leis go fonnmhar. Is gnfomhaf T +amon, fear a chuireann a chuid cainte chun crfche. Suim fT leith aige sna logainmneacha agus i ndinnseanchas Iarthar Chorcaf — cTim dhocht_ireachta sa Gh’ilge = UCC aige. + i gc=naf ag baili_ eolais agus _ chur =s comhair an phobail. + gafa in obair na hIarsmalainne ar Oile_n ChlTire le blianta. Agus cad T an bhaint a bhf ag Conor + Brien le hOile_n ChlTire?
Garmhac le William Smith + Brien, duine de cheannairf +irf Amach 1848, ab ea Conor + Brien. Saolafodh T i Luimneach i 1880, agus fuair sT b_s i dtigh a dheirfTar ar Oile_n Fhainge sa chont’ cTanna i 1952. Bhf na Brianaigh seo go maith as agus d’oileadh Conor i scoil phoiblf i Sasana, i gCol_iste na Trion=ide i mB-C agus in Oxford — _it ar bhain sT amach c_ilfochtaf san ailtireacht. Ba luamhaire oilte, slTibhteoir agus scrfobhneoir T freisin. Ar na leabhair a scrfobh t_ Across Three Oceans (1926) agus From Three Yachts (1928).
Sign up to The Irish Echo Newsletter
Briseadh an Kelpie ar ch=sta Galloway i 1921 agus chuaigh Conor go hionad t=g_la b_d i nD_n na STad in Iarthar Chorcaf chun ceann nua a fh_il. “B_d dh_ sc=r agus dh_ throigh ar fhad a bhf ann, bhf sf dh_ throigh dhe_g ar leithead agus tarraingt uisce de shT throigh agus naoi n-=rlaf aici. Dh_ chrann a bhf uirthi agus f rige_ilte mar chits,” P_draic de Bhaldraithe. Saoirse an ainm a chuir sT uirthi agus ar an 20 Meitheamh 1923 d’f_g sT D_n Laoire agus thug a aghaidh ar an bhfarraige mh=ir. Nf raibh aon inneall sa bh_d.
Is iomaf eachtra a bhain d= agus is minic a bhf sT i mbaol a bh_is ach d’ainneoin sin is uile d’fhill sT sl_n ar Dh_n Laoire ar an 20 Meitheamh 1925. Fearadh f_iltf m=ra roimhe — bhf laoch ag an Saorst_t nua. I measc na gcuimhneach_n agus na rudaf eile a thug sT abhaile bhf conradh chun b_d a th=g_il. Seo mar a th_rla.
Ar a aistear fada chaith an Brianach tamall ag taistil sna Mailvfneas – Oile_in san Atlantach Theas. Bhf soitheach oifigi_il ag na h_dar_is ansin chun daoine a bhreith = oile_n go hoile_n – ceannath=irf caorach go h_irithe. Bhfodar an t=gtha leis an Saoirse agus cheapadar go mbeadh b_d den tsort sin, ach le hinneall, ana _isi_il. TarTis an turais dhomhanda tharla go raibh + Briain i Londain agus casadh duine dena h_dar_is chTanna air agus chromadar ag tr_cht ar bh_id. B’T deireadh an scTil n_ gur sfnfodh conradh eatarthu – bhf + Briain chun foch as b_d a th=g_il agus ansin f a sheoladh go Stanley, _it a gcheann=dh an comhlacht uaidh f ar _1,150.
T=gadh an b_d nua i nD_n na STad agus fuair + Briain beirt fhear = ChlTire, a raibh taithf mh=r acu ar an bhfarraige, chun dul ina theannta. Ilen a tugadh ar an mb_d nua — ainmnithe as an abhainn a shnfonn isteach sa chuan. Donncha agus Conch_r + CTadag_in a bhf ar an mbeirt – colceathracha ab ea iad. Maireann scTal an turais seo sa bhTaloideas f=s ar an Oile_n agus mairfidh go deo anois – a bhuf sin le P_draic de Bhaldraithe agus +amon Lankford.
I 1997 cheannaigh Gear=id MacMath_na, Luimnfoch an Ilen agus thug abhaile f. D’iarr +amon Lankford ar Ghear=id agus ar Paddy Barry, an seolt=ir c_ili_il, an b_d a sheoladh go ClTire i mbliana chun an cheili_rtha. Bhfodar l_n s_sta T sin a dhTanamh. Bhf l_m=r againn ar an 14 Meitheamh. B’ iontach an radharc T — an Ilen ag teacht isteach go Tr_ Chiar_in arfs, faoi l_n se=l, tarTis df bheith as baile ar feadh 75 bliana. Nocht Se_n + CTadag_in agus M_ire nf ChTadag_in an leac chuimhneach_in don tri_r. TarTis an cheili_rtha san chuir Paddy Barry t_s leis an taispe_ntas san iarsmalann. Bhf muintir ChlTire riamh br=d_il as a n-oidhreacht ach creidim go rabhadar giota beag nfos br=d_la ar an l_ san.
PS: Beidh pfosa as an alt seo le cloisint ar Mfle F_ile, le STamas de Bl_ca, WFUV 90.7, 8am, an Satharn seo chugainn.
An excerpt from this article can be heard on Mfle F_ile with STamas de Bl_ca, WFUV 90.7, on Saturday next at 8 a.m.