OLDEST IRISH AMERICAN NEWSPAPER IN USA, ESTABLISHED IN 1928
Category: Archive

Macallai Garraf DT

February 16, 2011

By Staff Reporter

Le Barra + Donnabh_in

L_ brea aoibhinn margaidh,

Is mT ag gabh_il trT Bhail O Sfoda,

CT chasfaf ins an tslf orm

Ach infon an Phailitfnigh

Sa bhliain 1709 nuair bhf Anna, infon Phrotast_nach ShTamuis II, ina Banrfon ar Shasana d’Tiligh an Fhrainc seilbh ar Phailitfneach na RTine. Go gairid ina dhiaidh sin d’ionsaigh Louis XIV ‘Garraf DT’ mar a thug na Pailitfnigh ar a gceantar fTin. Dfbrfodh na mflte as a n-athartha. Li_taraigh is m= a bhf ionntu agus theitheadar lena n-anam sfos an abhainn go Rotterdam. Chuir Anna loingeas anonn go Rotterdam agus thug breis is 10,000 dfdeanaf anall go Sasana. Ach nf f_ilte ach a mhalairt a bhf rompu i Londain. “Scata bithi_nach” a thug paipTar amh_in orthu. M_ bhf an scTal go dona i dtosach chuaigh sT in olcas ina dhiaidh sin nuair a fuaireathas 2000 Caitliceach i measc na ndfdeanaithe. Chuir Anna ar an gcTad bh_d eile ar ais iad. Bhf na Sasanaigh l_n de dhaonnacht riamh anall. Cuireadh leath an fhuflligh go Meirice_ agus an leath eile go h+irinn.

Sign up to The Irish Echo Newsletter

CT gur chuir cuid acu f_thu i gCiarraf agus in _iteanna eile, ba i gCont’ Luimnigh a lonnaigh a bhformh=r. Fuair gach fear, bean agus p_iste ocht n-acra ar chfos c_ig scillinge agus tugadh gunna do gach fear chun a chlann a chosaint ar na G’il. Nf raibh g_ leis na gunnaf _mh, mar ba dhaoine socair, mac_nta, tionsclafocha iad agus bhf meas an phobail orthu. Caithfidh t_ a mheabhr_, freisin, n_r cuireadh aon duine as seilbh chun slf a dhTanamh d=ibh.

Chreid na Sasanaigh go gcabhaireoidfs le leathn_ an Phrotast_nachais in +irinn ach nf mar a sfleadh a bhfothas. D’iompaigh cuid acu ina gCaitlicigh chun +ireannaigh a ph=sadh ach mar deir P_draigh Seoighe: “Nfor dhein coilfnigh riamh den saghas a theastaigh = rialtas Shasana in +irinn de na Pailitfnigh, agus nfor chuireadar isteach ar chreideamh n_ ar pholaitfoch na nGael.” Ghlac cuid acu p_irt i gCogadh na Tal_n agus i gCogadh na Saoirse i gcoinne na Sassanach. (FTach an leabhar “They Hanged John Twiss” le Pat Lynch).

I rith an ocht_ haois dTag bhfodh trf theanga _ labhairt i Luimneach, G’ilge, BTalra agus Gearm_nais. De rTir a chTile d’imigh an Ghearm_nais agus faoi 1900 nf raibh duine amh_in le Gearm_nais f_gtha. Bhfodh n=s ag na Palaitfnigh a chabhruigh le meath na teanga. Chuirtf bfobla sa ch=nra i dteannta an chuirp nuair a bhfdfs _ adhlacadh. TarTis tamaill bhf na bfoblaf Gearm_inise go lTir imithe ar shlf na ffrinne mar a dTarf_ agus b’Tigin d=ibh dul i muinfn Bhfoblaf BTarla, rud a d’fh_g iad gan cleachtadh ar lTamh na Gearm_naise. Ach cT gur chailleadar a dteanga dh_chais d’fhoghlaim cuid mhaith acu G’ilge.

Bhf na Pailitfnigh i bhfad chun cinn ar na h+ireannaigh i gc_rsaf talmhafochta; chuireadar na pr_taf i ndrillf in ionad iomaraf agus bhaineadar le cTachta iad Bhfodar an-tugtha do gharraithe agus bhfodh _llort agus garraf glasraf ag chuile dhuine acu. I ‘Cois M_ighe Na gCaor’ deir Mainchfn Seoighe, go gceaptar gurbh iad na Pailitfnigh a thionscnaigh an dTant_s leann _ll sin a raibh an-ch_il air in Ath Dara agus i bPailfs Chaonraf. Leanann sT leis an scTal: “Leathnaigh an tionscal treasna na Sionainne go dtf Co. an Chl_ir. “Cockagay Cider” a thug Arthur Young ar an leann _ll a dhTantaf i gCo an Chl_ir. Nf raibh aon tuairim ag Young ar cad ba bhrf leis an bhfocal “Cockagay” ach d_ mbeadh G’ilge aige bheadh. Fear grinn Tigin as Co. an Chl_ir a cheap an tTarma toisc go mbfodh sT de n=s ag dTant=irf an leann _ll na gTanna a ligean isteach sna h_lloirt ar sochar don talamh. Bhf bunt_iste eile ag baint leis an n=s seo, mar d’fosfadh na gTanna na h_lla a thit, rud a dhTanfadh a gcuid feola s_mhar so-bhlasta.” Nach gcuireann scTalta beaga mar sin blas ar an stair?

Lonnaigh dream Pailitfneach i Gleann Oisfn agus Meitidistigh ar fad a bhf iontu. Thugadh John Wesley, bunaitheoir na heaglaise Meitidistf, cuairt orthu go minic. Bhain beirt =n scaifte seo c_il amach d=ibh fhTin sa tfr seo. Sa bhliain 1760 d’fh_g dream acu Baile an Gharr_in Co. Luimnigh agus thugadar a n-aghaidh siar ar an Domhan Nua. Ina measc bhf Barbara Heck (1734-1804) agus Philip Embury (1728-1773) agus ba iad an bheirt seo a bhunaigh an “Methodist Episcopal Church of America.” Th=gadar teampall ar John Street i gCathair Nua Eabhrac in 1768. Chualas go gcuirtear f=s coinnle ar lasadh gach Domhnach i dh_ sconsa a thug Barbara lTi as +irinn. Fuair sf b_s i gCeanada nuair a bhf sf deich mbliana agus trf fichid. Bf bfobla Gearm_nais ina l_imh aici. Cuireadh sa ch=nra lTi T. T_ leacht m=r cuimhneach_in t=gtha ina hon=ir sa reilig i bPrescott Ontario.

Ba dhream faoi leith iad na Pailitfnigh. “Cuimhnfm orthu, deir P. W. Joyce, “mar dhaoine a bhf socair, neamh-mheisci_il agus tionsclafoch; a raibh ciall acu do gharrafod=ireacht; a choime_dach beacha; agus a bhf tugtha do bheith ag dTanamh c_caf milse. Nuair a thTann mo smaointe siar go l’thannta geala m’ =ige agus comp_naigh m’=ige, cuimhnfm ar Phailitfnigh chomh maith is a chuimhnfm ar Chaitlicigh.” (Cois M_ighe na gCaor, Mainchfn Seoighe.)

Dhruid mT fTin ‘na haice si_d

Is ghoid mT c_pla p=igfn

Is m_ thTim-se fTin abhaile leat

An bhfaighidh mT t_ le posadh?

F_gaimfs ar thaobh an bh=thair iad ag plT c_rsaf gr_. M=r an trua n_ch raibh cuid dena dreamanna eile a chuir f_thu in +irinn leath chomh carthanach leis na Pailitfnigh chTanna. Nf chloisfe_ Tinne ag casadh “Infon an Angla-Shacsanaigh” n_ aon rud gar d=. Go dtf an tseachtain seo chugainn sl_n agus beannacht.

PS: Beidh pfosa as an alt seo le cloisint ar Mfle F_ilte, le STamas de Bl_ca, WFUV 90.7, 8am, an Satharn seo chugainn.

An excerpt from this article can be heard on Mfle F_ilte with STamas de Bl_ca, WFUV 90.7, on Saturday next at 8am.

Other Articles You Might Like

Sign up to our Daily Newsletter

Click to access the login or register cheese