February 16, 2011
By Staff Reporter
Le Barra + Donnabh_in
Fuaireas e-phost le dTanaf = dhuine a bhf ag lorg eolais faoi Mh_ Nuad. Seo iad na ceisteanna a cuireadh sa teachtaireacht. Cathain agus cTn f_th ar bunafodh M_ Nuad? Cad a bhf taobh thiar den fhuath a bhf ag J.P. Ryan agus an CairdinTal + Cuilinn don _it? An raibh M_ Nuad i gcoinne na G’ilge agus an chult_ir d_irfre? Ag seo sfos roinnt eolais ar na rudaf sin.
Go dtf an tarna leath den 18_ aois nf raibh cead ag Caitlicigh scoileanna d_ gcuid fTin a oscailt. Ar feadh dh_ chTad bliain – = dheireadh an 16_ aois – bhfodar ag brath ar na col_istf +ireannacha ar an M=r-Roinn chun sagairt a oili_int. D’oileadh sa R=imh iad, i bP_ras, i Lisboa agus i Lov_in agus i bhfiche _it eile. F_ 1790 bhf na Sasanaigh droch-amharasach faoi na sagairt a bhf ag teacht ar ais lena dtuairmf rTabhl=ideacha – =n bhFrainc ach go h_irithe. Nfor thr_th seanchais T.
“D_ ngTillff gar Tigin dona Caitlicigh, chuideodh sin le hiad a choinne_il dflis don Rialtas agus do Shasana agus beagbheann ar theagasc na n+ireannach Aontaithe,” — Tom_s + Fiaich, M_ Nuad, 1972. Mheas cuid desna h_dar_is i mBaile -tha Cliath gur mhitid rud Tigin a dhTanamh faoi oili_int na sagart, — sT sin le r_, iad a oili_int sa bhaile _it a bhfTadfaf s_il a choime_d orthu. Bhf na heaspaig Chaitliceacha ar aon intinn leo i dtaobh na scolafochta dhe agus ar nd=igh dob annamh ab ionann aidhm an d_ dhream san.
Nuair a cuireadh an dlf i gcoinne na scoileanna ar ceal le-The Catholic Relief Acts 1792-93 — chuaidh na heasbaig i mbun oibre. Th_ngadar le chTile i mB-C i mf na Nollag 1793 agus chumadar meamram ag lorg cead =n rialtas agus fara sin deontas lean_nach chun col_iste sagart=ireachta a bhun_. Ghealladar dflseacht don chor=in sa litir. I dtosach 1794 thug Ardeaspag B-C an litir do Ionadaf an Rf – an Tiarna Westmorland. Sa ch_lra, = thosach, bhf +amon de B_rca _ gcomhairli_ agus _ grfosadh. Murach cabhair an fhir th_bhachtaigh sin nf d=igh liom go n-Tir=dh leo chomh tapaidh is d’Tirigh. Ghlac Parlaimint na h+ireann leis an Bhille agus shfnigh an rf T ar an 5_ Meitheamh 1795.
Rugadh W.P. Ryan 1867-1942 i dTiobrad Arann agus bhain sT c_il amach d= fhTin mar iriseoir i Londain. Th_inig sT ar ais go h+irinn i 1905 chun bheith ina eagarth=ir ar an Irish Peasant – p_ipTar s=isialach. Chuir an chlTir br_ air agus b’Tigin d= Tirf as. I ndiaidh sin bhf sT ina eagarth=ir ar an Peasant agus an Irish Nation ach bhf an chlTir sa mhullach air de dheasca a chuid s=isialachais agus d’imigh sT ar ais go Sasana i 1911. Cur sfos ar an achrann idir T agus na h_dar_is sa thrTimhse sin at_ i The Pope’s Green Island. Deir sT sa leabhar “Maynooth has served Rome well and has done far more than Dublin Castle for anglicization in Ireland.” A mhalairt de thuairim a bhf ag + Cuilinn.
Sign up to The Irish Echo Newsletter
Rugadh Paul Cullen (1803-78) i gCill Dara. Oirnfodh sa R=imh T i 1829. Is amhlaidh n_ch raibh a athair toilteanach T a chur go M_ Nuad mar go mbeadh air m=id dhflseachta don rf a ghlacadh. Bhf an sean fhear ina bhall dena h+ireannaigh Aontaithe agus crocadh dearth_ir leis i 1798. Ba fhear casta T + Cuilinn. Throid sT go l_idir i gcoinne thionchar an tSasanaigh sa R=imh ach b’T an namhaid ba dhTine d_ raibh ag na Ffnfnf T ina dhiaidh sin. Nf raibh smacht aige ar na Ffnfnf n_ beann acu air, rud n_r mhaith sT dh=ibh. Agus M_ Nuad? “Le linn do + Cuilinn bheith ina Ardeaspag i mBaile -tha Cliath mheas sT i gc=naf go raibh an diagacht a mh_intf i M_ Nuad ar maos sa Ghallach_nachas agus n_ch raibh an t-ardmheas a ba dhual ag diagairf Mh_ Nuad ar cheartanna na R=imhe,” — + Fiaich. Bhf + Cuilinn i gc=naf dflis don R=imh. B’T an chTad +ireannach T ar deineadh CairdinTal de agus is T an t-aon ChairdinTal T n_ch bhfuil a phortr_id in airde i M_ Nuad.
+ thaobh na G’ilge dhe deir + Fiaich: “Nforbh fhada a bhf an col_iste bunaithe go rabhathas ag tromafocht air as siocair c_l le d_chas a choth_ ina chuid mac leinn. Duradh ar Watty Cox’s Irish Magazine go mbfodh an Gh’ilge ar a dtoil ag na sagairt a oiltf ar an Mh=r-Roinn san 18_ aois, ach go raibh gl_in nua de “Maynooth Dandies” ag teacht amach gan Gh’ilge n_ meas acu uirthi ach iad ag sodar i ndiaidh lucht an Chaisle_in.”
Ceapadh an tAthair Se_n Mac Lochlainn ina chTad Ollamh le G’ilge i 1795 ach de rTir dealraimh nfor ghlac sT seilbh riamh ar an gcathaoir. Nfor tosafodh ar an Gh’ilge a mh_ineadh go dtf 1802 nuair a ceapadh P=l + Briain mar lTacht=ir. Fear Tirmi_il ab ea T go raibh meas air i measc a chomhscol_irf G’ilge mar fhile agus mar ghramad=ir. Garnia do Thoirdhealbhach + Cearbhall_in a bhf ann. Fuair sT b_s i 1820.
As san go dtf gur ainmnfodh Eoghan + Gramhnaigh le cathaoir na G’ilge a lfonadh, i 1891, bhf droch-dh=igh ar ch_rsaf Gh’ilge sa chol_iste – sa trTimhse a raibh STamus + Maoltuile ina ollamh 1828-76 ach go h_irithe. Luann Se_n Mac +ill agus Peadar + Laoire cT chomh dona is a bhf rudaf ar feadh na aimsire uafaire sin ina raibh gTar gh_ le daoine _balta chun an teanga a choinne_il beo. PlTifimfd Eoghan + Gramhnaigh agus Paul Cullen amach anseo. D_la an scTil fuair +ireannach dflis b_s le dTanaf – Joe + Loughlin – Go dtuga Dia suaimhneas sforaf sna Flaithis d=!
PS: Beidh pfosa as an alt seo le cloisint ar Mfle F_ile, le STamas de Bl_ca, WFUV 90.7, 8am, an Satharn seo chugainn.
An excerpt from this article can be heard on Mfle F_ile with STamas de Bl_ca, WFUV 90.7, on Saturday next at 8 a.m.