Le Barra + Donnabh_in
Bhf scilling ag an gcat fad=, agus sT an n=s ar chaith sT an scilling – chaith sT tuisti_n de ar sholas a bheith aige san ofche comh maith leis an l_. Chaith sT tuisti_n eile dhe ar fheoil le n-ithe DT hAoine chomh maith le DT Luain agus an tri_ tuisti_n – thug sT ar shi_l i gcaoi n_ haire=dh bean a’ tf T. Bonn ceithre pingine a bhf sa tuisti_n. N_r ghasta an t-ainmhf T agus buanna den tsaghas sin a fh_il chomh saor_ideach.
Ceapann saineolaithe _irithe go bhfuair na h+ireannaigh an cat =s na R=mh_naigh sa chTad chTad. M_ t_ suim ag Tinne i bhffricf mar sin agus i st_id an chait sa tsochaf +ireannach anall=d, t_ cur sfos deas ar na nithe sin ag Fergus Kelly ina leabhar iontach nuafhoilsithe – Early Irish Farming.
Bhf drafocht ag baint leis an gcat = thosach sa litrfocht. In Imram Curaigh Mafle D_in, chuaigh duine de chomhghleacaf Mhafle D_in i dtfr ar oile_n iarg_lta agus thug sT faoi she=d a ghoid = chat a bhf _ choimhTad. D’ionsaigh an cat T agus rinneadh luaithreach den fhear. I Fled Bricrenn tugtar “biasta drufdechta” ar na trf chat a ionsafonn C_ Chulainn, Conall agus Loegaire.
Is lTir =sna tTacsanna dlf go raibh t_bhacht eacnamafocht ag gabh_il leis an gcat. Bhfodh meas air mar pheata freisin. De rTir an tTacs Catshlecht’ b’fhi_ cat trf bh=, ach T a bheith in ann cr=n_n, agus fara sin, an sciob=l, an muileann agus an _ith a chosaint ar luchaibh. Mura mbeadh aige ach cr=n_n amh_in b’fhi_ b= go leith T. Mar sin bhf meas air mar pheata. Is leis na mn_ibh is m= a luaitear na cait. Ceanglaftear na madraf leis na fearaibh sa tslf chTana. Ach bhf eisceacht amh_in ann don n=s seo — an buachaill n= an t-aoire. Dhealr=dh sT go mbfodh cat go coitianta ag an aoire – mar pheata is d=ca agus T ina aonar ar thaobh cnoic.
Bfodh cait si_ltach agus thugaidfs sciuird faoi sciob=l =cair n= b=aire = am go chTile ag lorg braoinfn bainne d=ibh fhTin. D_ mbTarfadh an =caire n= an b=aire ar chat agus T i mbun gadafochta, nfor dh=ichf rud de n_ go mar=idfs n= go leonfaidfs T. Ach d_ ndTanfaidfs a leithTid nfor mh=r d=ibh foc as – bhfodh orthu dfre a thabhairt don aoire in Tiric an chait. Bhfodh seanfhocal ag an aos dlf ag tagairt don sort seo gadafochta — “cuirm lemm, lemlacht la cat.” ST sin le r_ – beoir liomsa, bainne _r le cat.” “Bfonn an meas cTana ag an gcat ar bhainne is a bhfonn agam fhTin ar bheoir.” Nf t=gtha ar an gcat T mar t_ d_il mhillteannach aige sa bhainne = n_d_r. Bhfodh ciall acu sa tsean aimsir.
Never miss an issue of The Irish Echo
Subscribe to one of our great value packages.
Leanann pise=ga an cat f=s. Chreidtf, go dtf le dTanaf, go raibh bua ag fuil an chait duibh — go raibh leigheas ar ghalar _irithe ina chuid fola. Tine dhia a thugtaf ar an ngalar san agus bhfodh sT coitianta go maith sa tsean aimsir. Erysipelas n= St. Antony’s Fire a thugaidfs air sa BhTarla. Ag seo P_draig + Corcoraigh =n nDaingean ag cur sfos ar an ngalar i 1910. “Ar leanaf is ea thagann an galar san. Tagann sT amach trTna gcraiceann, agus dTanann crios dearg timpeall a gcabhlach. Nf baol don leanbh m_ choinnftear dh_ cheann an chreasa gan teacht le chTile ach m_ ligtear d=ibh t_th_, caillfear an leanbh. Nfl rud nfos fearr chun dh_ cheann an chreasa a choinne_il =na chTile n_ fuil chait duibh. Ach d_ mbeadh aon ruibe b_n ar an gcat nf bheadh aon leigheas ina chuid fola.”
T_ an scTal cTadna ag Se_n + hAo i Seanchas = Chairbre — agus leigheas eile aige ar an ngalar freisin. “Thagadh tine dhia ar a l_n daoine roimis seo. A leigheas: teacht leis an bpeann agus leis an dubh, agus chaithfeadh str=insTara a ainm a scrfobh timpeall air, agus nf leathfadh sT a thuilleadh. N= fuil chait duibh, n_ beadh aon spota b_n air a chimilt de.” Luann na seanchaithe go lTir an pointe sin – n_ch raibh aon mhaitheas i bhfuil an chait duibh d_ mbeadh fi_ ruibe amh_in b_n air.
D_la an scTil nuair a bhfos ag insint an scTil seo do Dhelia, mo bhean chTile fhadfhulangach, b’T an chTad rud a d_irt si n_ – “Ar mhairfodar an cat dubh bocht?” Bhuel nfor gh_ an cat a mhar_ mar dhTanfadh c_pla braon fola an gn=. Seo mar a mhfnfonn P_draig + Corcoraigh an scTal. “Is beag an mTid fola a dhTanfadh an leigheas agus ina thaobh san nf bhaintf ach c_pla sil n= trf as an gcat, agus bhaintf an c_pla sil sin as a chluais n= as a eirball; agus nf fada a bheiff ag baint an mTid sin as leis, i dtreo is n_ fulainge=dh sT puinn pTine. Go bhf_ga Dia bhur sl_inte agaibh.
P.S. Is focal Breatnaise T Pangur leis an mbrf _caire — “fuller” an BhTarla. Bhfodh na h_cairf cl_daithe i mbrat b_n sm_dair =n gcrT a _s_idtf ina gcuid oibre.
Fuair _r seana chara Roibeard + CinnTide b_s c_pla l_ = shoin. Ba dhuine uasal den scoth T agus +ireannach go smior. Ar dheis DT go raibh a anam dflis.