Macallai:The Irish Column M_ire Bhuf Nf Laoire

By Barra = Donnabh_in

Bhfos ag Tisteacht le staraf le dTanaf agus T ag cur sfos ar aimsir na mBuachaillf B_na. Thaitin an lTacht go m=r liom. Saineolaf, ar stair na haimsire sin, ab ea an fear seo agus t_ c_il mh=r air. TarTis tamaill bhraitheas go raibh easnamh airithe ar a chuid eolais. Thug sT sceimhlitheoirf ar na Buachaillf B_na agus cT gur leis na h+ireannaigh a bhf a bh_ don chuid is m=, ba lTir n_r thuig sT meon n_ aigne na mBuachaillf B_na. Luaigh sT Iarthar Chorcaf agus cT chomh l_idir a bhfodar sa cheantar san. Is ansan a bhuail an smaoineamh mT n_ch raibh G’ilge ag an bhfear lTanta seo agus de dheasca san n_ch raibh ach cuid den scTal aige. Bhf scTal na mBuachaillf a mhair sa bhTaloideas agus in amhr_in na ndaoine ceilte ar a radharc. Agus rud nfos measa f=s de, n_ch raibh fhios aige, fi_, go raibh ffricf den tsaghas sin ar f_il.

Ar nd=igh, nuair a luaigh an t-ollamh thuas na Buachaillf B_na agus Iarthar Chorcaf bhfos cinnte go luafadh sT Cath ChTim an Fhia. Is Corcafoch mT agus is T an cath san an rud is t_isce a thagann im cheann nuair a luaitear na Buachaillf B_na. Ba T an eachtra ba th_bhtaf d_r thit amach i saol mhuintir na h_ite T i dtosach na haoise seo caite. Aon rud a th_rla sa cheantar timpeall an ama sin deintf comhaireamh air = bhliain an chatha. Mairfidh scTal na heachtra seo go deo de bharr an amhr_in bhrea a cheap Maire Bhuf Nf Laoire ina taobh. Nflim chun an cath n_ an d_n a phlT anso inni_ – dheineas cheana T m_s buan mo chuimhne – ach st_id Mh_ire agus an tionchar a bhf aici mar fhile ar an bpobal agus ar na Buachaillf B_na. M_ t_ eolas uait ar an gcath n= ar an d_n cuairdigh “Cath ChTim an Fhia” ar an nGrTas_n agus gheobhair cur sfos brea le Donnchadh + Luasa, BTal -tha’n Ghaorthaidh, ar an gcath agus t_ leagan den d_n le f_il ag an sufomh cTadna. Bheadh M_ire ana bhr=d_il as sin, dTarfainn.

Rugadh M_ire Bhuf Nf Laoire ar Th_irfn na n+an i 1774 agus fuair sf b_s tr_th Tigin tarTis 1847 — aimsir an Ghorta Mh=ir. Bean fhial fhairsing ab ea f. ‘B’ annamh a theip ar Tileamh an fhforbhocht_in f a bhogadh.’ Ba thrua lTi c_s na nGael agus bhf an dearg-fhuath aici don namhaid. “nf gean dom a thuille r_dh leo, n_ra fearrde an bhuidhean T/ Ach _r agus sceimhle go dtighidh ar a gc=r.” Chum sf d_nta m_scailte misnigh agus meanman agus choime_d sf agus ffli n_ch f an tfrghr_ ar lasadh i gcroidhe na ndaoine. Bhfodh meas ag na daoine ar na filf agus ba dhuine den phobal f M_ire agus chomhairlfodh sf is ghrfosafodh sf a comharsain. Ba don phobal a chum sf a cuid filfochta. Cloistf a cuid amhr_n sna tithe, ar an aonach agus ar an tsr_id. In ainneoin an chruatain uiligh — gorta, cos ar bolg, anfhala an rialtais, mhair filfocht Mh_ire i mbTalaibh an phobail go dtf an l_ t_ inni_ ann. Nf beag sin de theist ar an mbean uasal.

In Aisling GhTar —- ceann des na leabhair is t_bhachtaf d_r scrfobhadh riamh sa Gh’ilge — plTann Breand_n + Buachalla litrfochta pholaiti_il na G’ilge san seacht_ is san ocht_ haois dTag agus dTanann sT athscrud_ ar an aisling agus an comhthTacs comhaimseartha inar scrfobhadh f. LTirfonn sT feidhm na haislinge polaiti_la sa trTimhse 1603-1788. I dtosach an nao_ haois dTag bhf an aisling f=s _ cleachtadh ag M_ire Bhuf.

Is trfd an aisling a scaip sf a soiscTal. Ach nf raibh M_ire agus filf eile na haimsire sin ag brath ar na Stfobhartaigh murab ionann is na filf a th_inig rompu. Is le teacht na bhFrancach a bhfodar ag s_il. San aisling “Ar Leacain na GrTine” t_ vTarsa amh_in ann, l_n d’ Tad=chas, ag cur sfos ar fheachtas Wolf Tone go Beanntraf i 1796 nuair n_ch rabhadar in ann teacht i dtfr leis na stoirmeacha — “Th_inig scaipeadh orthu =n ngaoith f=rfor/ a chur a l_n acu ar str’.” Ach sa chTad vTarsa eile mafonn sf – “go bhfuilid ag tfocht go bufonmhar, ff ghr_n is ff philTar Gearrthacaigh ghrof an Laoiseach, is an Sp_ineach d_ rTir Go Banba ag tfocht gan mhoill, le gr_sta Mhic DT.” An Laoiseach a thugaidfs ar rf na Fraince – saighdi_irf na Fraince is brf le “gearrthacaigh an Laoiseach.” Bhf Sasana, ag an am, ag cur cogaidh ar an bhFrainc agus ar an Sp_inn agus d_ bhrf sin bhf na h+ireannaigh ag s_il le cabhair uathu.

Crfochn=d le scTilfn =n leabhar Filfocht Mh_ire Bhuf, leis an Athair Donncha + Donnch_. “Fuaras an t-amhr_n seo “T_ G’il Bhoct Cr_idhte” — = Dhiarmuid A Coitir. Deirtear gur ar leabaidh a b_is a dhein M_ire Bhuf T. Aon ofche amh_in bhf sf ana bhreoite, agus bhf a mac ina shuf cois na teine, nuair a bhuail str=insTirf =n mb=thar isteach chucu, agus d’iarradar deoch uisce ar an mac. Shufodar cois na teine ar fead tamaill agus thosnufodar ag tromafocht ar an nGael. D’airigh an mh_thair =n leabaidh iad, agus ghlaoigh sf chuici an mac, agus d’iarr sf air f thabhairt anuas chun na tine. Dhein sT rud uirthi agus nuair a bhf sf thfos cois na teine is T freagra a thug sf ar na str=insTirf n_ an t-amhr_n so a cheapadh dh=ibh.” Beag an t-ionadh go maireann c_il na mn_ uaisle seo go dtf an l_ at_ inniu ann. Rath agus bl_th na bliana oraibh!