The Irish Column: Liam Inglis 1708-78.

Ceist a chuirtear orm go minic – “C_ bhfaigheann t_ na smaointe don chol_n so?” Nf hannsa! T=gaimfs an t-alt so. Nuair a dh_isfos ar maidin inniu, bhf beart leabhar ar thaobh na leapan. T_rlafonn a leithTid go minic nuair n_ch mbfmse in ann codladh. Is amhlaidh a chaitheas an ofche arTir ana ghuairne_nach agus i l_r na hofche chromas ar na leabhair. Thusnufos le rud Tadtrom — Early Irish Farming, le Fergus Kelly. Sa phfosa faoi bheacha, luann Fergus gur “lestar” an focal a bhfodh acu sa tsean Gh’ilge ar “choirceog” na haimsire seo. Bheul, t_ an focal f=s ann agus is ionann leastar agus bairile n= soitheach ina gcuirtf bainne n= im fad=. Smaoinfos, ansan, ar “Leastar an Bhr_thar” d_n de chuid Liam Inglis agus chuas ag cuardach “Cois na Brfde, Liam Inglis, OSA” le Riste_rd + Foghludha, n= mar a thug sT mar leasainm air fTin, Fiachra +ilgeach. Ansan smaoinfos ar alt iontach = pheann Cornelius G. Buttimer Gaelic Literature and Contemporary Life in Cork 1700-1840. Mfdhfle_, go bun_sach, a bhfonn taobh thiar de fhurmh=r na n-alt a scrfobhaimse anso.

Is ar an me_n scoil Auguistfneach i Ros Mhic Treoin a chTad chualas tr_cht ar an Athair Liam Inglis. Bhf suim fT leith ag duine desna sagairt, DTiseach darb ainm + Cobhtaigh, i Liam. Bhf meas m=r aige ar fhilfocht Liam agus fara sin b’ Auguistfnigh an bheirt acu. Is b__il iad lucht aon +ird. Ba T an DTiseach so a chuir in i_l dom go raibh stair na hEorpa le lTamh i bhfilfocht Liam.

Nforbh iad na hAuguistfnigh chTad rogha an fhile, _mh. Nuair a scairt Dia air is le hOrd San Doiminic a ghaibh sT i dtosach. De rTir Uf Fhoghludha — “Nfor fhan Liam acu ach trf r_ithe; nf choinneoidfs T, ar a insint fTin, nuair n_ haont=dh sT go beacht le riail na bochtaineachta:”

“Is d=igh gur ghangaid fT ndeara don mh=r-bhr_thair,

+n Ord mT chaitheamh, ag taisteal gan r=-_iteamh

‘Na ch=mhair go gcaithfinnse teastas gan se=id fagh_ltais –

Mo st=r ‘na thaisce gan aiseag go de= is _il leis.”

Ghluais sT gan mhoill ag triall ar na hAuguistfnigh agus ghlacadar si_d leis go fonnmhar. Bhf ainm Liam ar fuaid na Mumhan agus bhf easpa sagart ar an Ord. Ag an uair sin freisin (1741), bhf ana chuid sagart ag tiont_, — “ag gabh_il p_irt leis an dteampull gallda.” Dfreach roimh theacht Liam, mar shampla, thiontaigh Auguistfneach m=r le r_, d_rbh ainm Se_n + Conchubhair. “Rinne na Sasanaigh m=r-chuid fothraim nuair d’iompaigh sT a dhath.” “Bhf ana thabhairt amach acu an l_ chuaigh an br_thair bocht ar a ghl_inibh insan ardteampull gallda sa chathair ag di_lt_ do gach nf a bhaineann le creideamh an Ph_pa,”– + Foghludha.

Chaith Liam c_pla bliain i gCorcaigh agus sa bhliain 1743 cuireadh go dtf an R=imh T. Thug sT sT bliana i Mainistir Merulano agus deineadh sagart de i 1749. Ar feadh na mblianta 1743-1757, nfor scrfobh Liam ach pfosa amh_in filfochta — marbhna ar Dh_th + Glas_in, capt’n na luinge bige a thug abhaile T. + bhf na PTindlithe i bhfeidhm ag an am bhf + Glas_in i gcont_irt a chrochta i gc=naf. Bhf meas ag Liam air. “Fear do bhf ‘na fhear an fhaid mhair sT be= againn Fear ar tfr n= ar tuinn bhf c=mhmaith.”

Chum Liam, ar a laghad, deich nd_n i 1757. Bliain chinni_nach i stair an domhain iartharaigh ab ea f. Sa bhlian seo a thosaigh Cogadh na Seacht mBliana – an chTad chogadh domhanda mar a thugann staraithe air. Cur sfos greannmhar ar an gcogadh so agus na rannph_irtithe at_ d_irfre sa d_n, Leastar an Bhr_thar. Bhf c_il mh=r ar an margadh ime i gCorcaigh agus _s_ideann Liam an sufomh san mar ch_lra so-aiteanta sa d_n:

Do thriall leastar don bhaile seo i dt_imse

Go hArd an Gheata, ‘s is tapa do me_dhadh T;

Nf raibh cine san chruinne n_ch t_inig

Ag Tileamh a ndathanna a’ leastar an bhr_thar.

Fuair na comhachtaf m=ra a gcuid ach bhfodar ann n_ch bhfuair faic:

Ba ghr_nna an chuimhne T ar Stfobhart _rsa

Gan roinn den im do chur ‘na l_thair;

Creidim gur Tag le hTad an P_pa

N_ fuair mfr Pheadair den leastar mar ghn_thamh.

Is lTir go raibh suim n_ch beag ag lucht na G’ilge i gc_rsaf an tsaoil thar lear. CTn f_th nach mbeadh? Bhain an saol san leo. Creideann go leor daoine f=s gur mhair muintir na G’ilge in _iteanna iarg_lta agus n_ch raibh aon bhaint acu leis an domhan m=r. T_ an smaoineamh san brTagnaithe ag scol_irf mar C. G. Buttimer agus Breand_n + Buachalla.

Ach n_ dTanaimfs dearmad de Riste_rd + Foghludha mar ba cheannr=daf T. Breis is caoga bliain = shoin d_irt sT: “bhf na filf ag faire ar gach aon leagadh agus ar gach aon ghreadadh d_ bhfuair Se_n Buf agus nf g_ dul thar Liam Inglis chun deimhin d’fh_il ar an mTid sin.” Nf raibh Meirice_ fi_ thar raon a radhairc.

In Americe siar t_ an diabhal ortha ar fad,

Do f_gadh san ngliadh iad f_ chiach is f_ chTas,

Nf th_inig leath a dtrian as, acht iarmhar beag lag

An l_ san do bhfodar ag Ticonderoga.

— Barra + Donnabh_in