An Bheirt a Sh_bh_il an Ceol Traidisi_nta

Le Barra + Donnabh_in

CT gurb uafasach an rud le r_ T, ana sheans gurbh T an Gorta M=r, go hindfreach, a sh_bh_il ceol traidisi_nta na h+ireann. I measc na sluaite a theith =n ocras agus =n anr= bhf na mflte ceolteoirf. Bfonn ceolteoirf si_lach = n_d_r. Sa bhliain d’aois an tiarna 1870 shrois ceolt=ir amh_in acu, fear darbh ainm Francis O Neill, Chicago. Fuair sT post mar ph=ilfn agus sul ar chrfochnaigh sT bhf sT ina Ard-Cheannaire ar na p=ilfnf go lTir i Chicago. Mheall sT ceolteoirf eile go dtf an chathair sin as gach aird agus thug sT postanna d=ibh. Deir siad go raibh c_pla cTad pfobaire ar an bhf=rsa aige. Thosnaigh sT ag baili_ fonn agus _ mbreacadh sfos uathu. I 1907 foilsfodh cn_sach desna foinn seo faoin dteideal “1001 Gems.” T_ sT ina bhfobla ag ceolt=irf traidisi_nta = shin. Sea, sh_bh_il sT carn m=r ceoil a bhf ag gabh_il chun na cille .

Go dtf an l_ t_ inniu ann t_ ainm Chief O Neill in airde i measc ceolt=irf. T_ cl_ agus c_il air mar is c=ir agus beidh na G’il go deo faoi chomaoin mh=r aige. Ach bhf bean i Nua Eabhrac a raibh l_mh nach beag aice fTin i gcaomhn_ agus scaipeadh an cheoil thraidisi_nta agus is annamh a chloistear tr_cht uirthi na l’thanta seo. Ellen O Byrne-DeWitt at_im _ r_.

Rugadh Ellen i R_scaigh Co. Roscom_in timpeall na bliana 1875. Nf raibh sf ach c_ig bliana dTag nuair a th_inig sf go Meirice_. Ph=s sf fear =n -seal Tfr darbh ainm Justus DeWitt agus timpeall na bliana 1900 d’oscalafodar siopa “The Irish Grafonola Shop” ar Ascaill a trf i Manhattan. Bhf glTasanna ceoil agus cTirnfnf ar dfol acu chomh maith le earraf +ireannacha. CTirnfnf sorc=ireacha a bhf ann i dtosach ach timpeall na bliana 1904 th_inig an 78 ar an margadh. D_la an scTil thosnaigh John McCormack ag dTanamh cTirnfnf in 1904.

Bhf Tileamh m=r orthu, rud a thug na comhlachtaf m=ra taifeadta, mar Columbia agus R.C.A. Victor faoi ndeara l_ithreach. Chuireadar chuige ag cur cTirnfnf ‘+ireannacha’ ar f_il dona h+ireannaigh. Nfor bhacadar, _mh, le ceol uirlise. Amhr_in mhaoithneacha bhr=nacha ar n=s “Mother Mo Chrof” is m= a bhfodh _ dtaifeadadh acu. Ach bhf meas m=r ag Ellen + Byrne ar an gceol traidisi_nta. Chonachas di go mbeadh an-dfol ar chTirnfnf den sort san. Fara sin bhf slua m=r ceolt=irf maithe sa chathair ag an am. Thosnaigh sf ag cur br_ ar Columbia agus faoi dheireadh i 1916 ghTilleadar. Ba thfrghr_thoir f Ellen agus bhron sf “The Sinn FTin Store” mar leasainm ar an siopa. TarTis +irf Amach na C_sca 1916 bhf an tfrghr_ go l_idir i measc na nGael i Nua Eabhrac agus mhTadaigh go m=r ar a meas ar a gcult_r fTin. Thapaigh Ellen an deis.

Domhnach bre_ brothallach i bhF=mhar na bliana 1916, de rTir an scTil, chuir Ellen a mac Justus go dtf Celtic Park i Sunnyside chun c_pla ceolt=ir a fh_il le cTirnfn a dhTanamh. Chruinnfodh na sluaite ceolt=irf agus damhs=irf ar an l_thair sin gach seachtain. Th_inig Justus ar bheirt a thaitin go m=r leis, Eddie Herborn ar an mbosca ceoil agus John Wheeler ar an banjo. Thug sT cuireadh d=ibh bualadh leis ag sti_ideo Columbia chun cTirnfn a ghearradh. Ghlacadar leis an gcuireadh agus ar an 15 Me_n Fomhair, 1916 chuireadar “The Stack of Barley” ar chTirnfn. Bhf ceannach m=r orthu. G’il Mheirice_nacha ab ea Eddie agus John. Ba ghearr go raibh leithTidf Patsy Touhey, John Mc Kenna, Michael Coleman, James Morrison agus Paddy Killorin ag dTanamh cTirnfnf. (B’ T Patsy Touhey an chTad cheolteoir traidisi_nta as +irinn a rinne cTirnfn tr_d_lach, sa bhliain 1919. Victor a chuir amach T sin.)

Chuir Ellen t_s le RT Orga an cheoil thraidisi_nta sa tfr seo. Mar gheall ar an gramaphone d’fhTadfadh duine ar bith, cuma c_ raibh sT, leithTidf Coleman agus Morrison a chloisint. Fuair Ellen b_s i 1926. Bhf beirt mhac aice, Justus agus James. D’Tirigh idir an bheirt tarTis a b_is agus i ndeireadh an l’ fuair James an siopa i Nua Eabhrac agus bhailigh Justus leis go Boston mar ar oscail sT siopa ceoil eile. I 1929 thug m’athair cuairt ar an siopa i Nua Eabhrac ag lorg cTirnfn agus casadh James air. Chaitheadar tamall ag caint agus thairg James post d=. Bhf m’athair chun breis is deich mbliana a chaitheamh i mbun an tsiopa. Isteach leis an alt seo, t_im ag cur picti_r a t=gadh den bheirt acu, James agus m’athair, =s comhair an tsiopa amach.. Sin T m’athair ar thaobh na l_imhe deise.

CT go mbfodh mo athair ag tr_cht ar na l’thannta san go minic i rith m’=ige nfor thugas, mo bhr=n, aon cheann d=. Bhf an t-_dh liom go ndearna sT cl_r raidi= le RTE sna seascaidf ina gcuireann sT sfos ar an saol san. Fuaireas c=ip de. Ba ionad scorafochta agus teacht le chTile an siopa. I gc_l an tf bfodh citil ar fiuchadh agus cup_n t’ le f_il i gc=naf. Thagadh na cailfnf aimsire = Ascaill a C_ig isteach agus thugaidfs leo cfstf agus rudaf deasa eile le roinnt ar na custaimTirf. D’fhTadfadh duine Tisteach le cTirnfn ann chomh maith. Bhfodh na p_ipTir nuachta _iti_la +ireannacha le f_il ann. D’fhTadf_ ticTad go h+irinn a cheannach sa tsiopa agus gach Samhradh thTadh slua desna na custaimTirf ar thuras abhaile faoi choimirce O’Byrne DeWitt. Thugadh m’athair gramaphone agus cTirnfnf dona turas=irf — d=ibh san a bhf toilteanach iad a bhreith leo — agus dhfolfadh sT in +irinn iad. Bhf ana Tileamh orthu sna triocaidf.

I 1935 bhf m’athair agus beirt charad in +irinn tr_th buailte arbhair. ThTadh an tri_r timpeall ag cabhr_ leis na feirmeoirf agus bhfodh an gramaphone agus bosca cTirnfnf acu i gc=naf. Bhfodh rinnce go maidin acu. Bhf orthu cead a fh_il =n sagart par=iste ach bhf meas aige si_d ar an gceol agus nfor chuir sT aon chosc orthu. C_pla bliain = shin casadh sean-fhear orm gur chuimhin leis an bhliain sin agus d_irt sT liom nach raibh sp=rt mar sin aige riamh roimis n_ = shin. “Ba gheall le Flaitheas DT ar an dtalamh iad na l’thanta san,” d_irt sT. Ceal sp_is f_gfaimfd an scTal mar sin go l_ eile. Beidh nfos m= le r_ agam faoi O’Byrne DeWitt agus conas mar ar scaipeadh an ceol =n gcathair go dtf na Catskills.

Mar is eol daoibh buaileadh breoite mT i dtosach Mf na Nollag agus b’Tigin dom Tirf as an scrfobhneoireacht ar feadh tamaill. Ba mhaith liom inniu bufochas a ghabh_il dhaoibh go lTir as na paidreacha, na beannachtaf agus na c_rtaf a sheol sibh chugam. T_imse thar a bheith bufoch do ShTamus DeBl_ca, Eibhlfn Zurell, Ethel Brogan agus baill uiligh Dhaltaf na G’ilge a d’ionsaigh Neamh thar mo cheann agus a thug misneach dom nuair a bhfos ar lag brf. Is m=r an s=las do dhuine, le linn buartha, a fhios a bheith aige nach mbfonn sT ina aonar sa saol agus go mbfonn cairde lean_nacha aige a dhTanann trua leis. Arfs t_im ffor-bhufoch dhaoibh agus smaoine=d go deo ar bhur gcarthanacht. Crfochn=d le paidirfn a fuaireas fTin = sheanfhear fad= in Iarthar Chorcaf.

Gan nTall sa spTir ag dubhadh do shaoil,

A chara mo chlTibh mo ghuf dhuit,

Ach rath is sTan, is gr_ gan chlaon,

Is aoibhneas DT i do chrof istigh.

PS. Beidh pfosa as an alt seo le cloisint ar Mfle F_ilte, le STamas de Bl_ca, WFUV 90.7, 8am, an Satharn seo chugainn.

An excerpt from this article can be heard on Mfle F_ilte with STamas de Bl_ca, WFUV 90.7, on Saturday next at 8am.